در پی تشکیل کارزار اعتراض به عبور پروژه آزادراه قائم‌شهر‌ــ‌ساری از میان تپه‌های باستانی، حسین ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی مازندران، مدعی شد که عبور این آزادراه از محوطه‌های تاریخی «پایه علمی» ندارد.

کارزار توقف پروژه آزادراه قائم‌شهر‌ــ‌ساری فروردین‌ ۱۴۰۳ آغاز شد و امضاکنندگان این کارزار طی نامه‌ای از رئیس دولت جمهوری اسلامی و وزیران میراث فرهنگی، راه و شهرسازی و دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح خواستند پروژه آزادراه قائم‌شهر‌ــ‌ساری را به دلیل آسیب جدی به محوطه‌های باستانی قائم‌شهر متوقف کنند.

کنشگران میراث فرهنگی می‌گویند وزارت دفاع به عنوان مجری این پروژه قصد دارد آزادراه قائم‌شهر‌ــ‌ساری را در مسیری مارپیچ و طولانی‌تر از مسیر فعلی و با عبور از میان تپه‌های باستانی احداث کند. حال آنکه هنوز حفاری‌های باستان‌شناسی در این منطقه کامل نشده است.

به گفته کارشناسان، کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه از قائم‌شهر می‌تواند به اکتشاف‌ها و داده‌هایی مهم و جدید منجر شود، با این حال، مسئولان دولتی نه‌تنها در جهت بررسی این منطقه اقدامی انجام نمی‌دهند بلکه با احداث آزادراه از میان تپه‌هایی که به صورت زیرزمینی به هم وصل شده‌اند، قصد گودبرداری و تخریب منطقه را دارند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران روز سه‌شنبه چهارم اردیبهشت به کارزار کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی واکنش نشان داد و مدعی شد که «ادعای عبور آزادراه از محوطه تاریخی غیرکارشناسی است».

خبرگزاری دولتی میراث آریا که اخبار وزارت میراث فرهنگی را پوشش می‌دهد، به نقل از این مقام دولتی ادعا کرد که مطالعات احداث پروژه آزادراه قائم‌شهر‌ــ‌ساری با استعلام از وزارت میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۲ در حال احداث است.

ایزدی ادعا کرد که شرکت توسعه آزادراه‌های کشور متعهد شده است در صورت برخورد با گورستان قدیمی یا آثار تاریخی در حین اجرای کار، عملیات احداث آزادراه را متوقف کند و میراث فرهنگی را در جریان بگذارد.

مدیرکل میراث فرهنگی مازندران اطلاعات کارشناسان و باستان‌شناسان در ارتباط با محوطه‌های باستانی قائم‌شهر را نیز «مردود» و «دارای نقص» دانست و ادعا کرد این مستندات از نظر کارشناسان وزارت میراث فرهنگی پذیرفتنی نیست.

در واکنش به ادعاهای مدیرکل میراث فرهنگی مازندران، عباس نامدار، کنشگر میراث فرهنگی، در یادداشتی نوشت پس از اینکه کارشناسان از وزارت میراث فرهنگی درخواست کردند مسیر آزادراه قائم‌شهر‌ــ‌ساری را دوباره بررسی کند، این درخواست نه‌تنها موردتوجه قرار نگرفت، که پیمانکار پروژه تخریب محوطه را سرعت داد.

این کارشناس میراث فرهنگی در ادامه افزود: «شواهد و گفته‌های مسئولان سازمان میراث فرهنگی و به ویژه مسئول یگان حفاظت حاکی از آگاهی آن‌ها از غارت رخ‌داده در منطقه است، اما به جای توجه و رسیدگی، توجیهاتی می‌آورند مانند اینکه این محوطه ثبت نشده و وظیفه یگان حفاظت رسیدگی به محوطه‌های ثبت‌شده است.»

نامدار با تاکید بر اینکه «بی‌توجهی‌های مکرر و طولانی‌مدت» میراث فرهنگی مازندران به هشدار کارشناسان «ظن هماهنگی آنان متولیان پروژه» را قوت می‌دهد، افشا کرد که احداث آزادراه قائم‌شهر‌ــ‌ساری در حالی ادامه دارد که کارشناسان پژوهشگاه میراث فرهنگی نیز عبور این پروژه از گورستان تاریخی را تایید کرده‌اند اما میراث فرهنگی به دلیل آنچه «مصالح همکاران» خوانده شد، حاضر به کاوش در این منطقه نشد. او در ادامه نیز افزود که باستانی بودن نقب‌های محوطه قائم‌شهر به رغم پنهان‌کاری میراث فرهنگی، «اظهر من‌ الشمس» است.

احداث آزادراه قائم‌شهر‌ــ‌ساری به طول بیش از ۴۴ کیلومتر به عنوان بخشی از آزادراه غرب به شرق حاشیه دریای خزر با سرمایه اولیه بالغ‌ بر ۱۲ میلیارد ریال در اوایل دهه ۱۳۹۰ آغاز و هزینه کلی آن بیش از ۱۰ میلیارد ریال براورد شد. شرکت آزادراه قائم‌شهر‌ــ‌ساری بازگشت سرمایه این پروژه و سود آن را از طریق عوارض تردد، راه‌اندازی مجتمع‌های رفاهی و گردشگری، تابلوهای تبلیغاتی و انحصار ایجاد راه‌های دسترسی به آزادراه پیش‌بینی کرده است.

روزنامه جهان‌ صنعت هم به‌تازگی در گزارشی با عنوان «عبور آزادراه از قلب تاریخ مازندران» با استناد به داده‌های باستان‌شناسی نوشت که قدمت این محوطه باستانی به دوران داریوش اول هخامنشی بازمی‌گردد. عباس نامدار نیز در گفت‌وگو با این روزنامه تاکید کرد: «وجود نقب‌های زیرزمینی به طول چندکیلومتر ویژگی بارز این منطقه است و یک‌ چنین چیزی شاید در جهان بی‌مانند باشد.»

شهرستان قائم‌شهر محوطه‌ها و آثار تاریخی و باستانی متعددی دارد که از این میان تنها تپه باستانی گردکوه ثبت ملی شده است. گردکوه شامل سه تپه بزرگ باستانی است و داده‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که پیشینه آن به عصر آهن و حدود دو هزار و ۵۰۰ سال قبل بازمی‌گردد.

در این منطقه با وجود کاوش‌های باستان‌شناسی محدود و اندک، آثار متعددی از جمله ظروف سفالی مربوط به دوره‌های هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان یافت شده است. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این تپه‌ها در دوران ساسانیان و هنگام ورود سپاه اسلام به ایران، کاربرد نظامی داشتند و از طریق نقب‌های زیرزمینی به یکدیگر متصل بودند. بررسی‌های باستان‌شناسی منطقه می‌تواند به کشف بقایای باستانی بیشتر و اسناد مهمی از تاریخ ایران منجر شود، اما وزارت میراث فرهنگی با انکار وجود بقایای باستانی، برای کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه اقدامی انجام نداده و در همکاری با پروژه‌های تخریب‌کننده برای نابودی شواهد موجود در آن هم خیز برداشته است.

مشابه این اتفاق نیز در اصفهان رخ داد، پس از اینکه کارشناسان به عبور خط مترو از حریم مسجد عتیق اعتراض کردند و هشدار دادند که گودبرداری‌ها در هسته مرکزی شهر اصفهان به نابودی بقایای باستانی موجود در این منطقه منجر می‌شود، میراث فرهنگی ادعا کرد که آثار یافت‌شده در این منطقه متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی بودند و ارزش تاریخی نداشتند.